Jak wiadomo prawo reguluje pewne zachowania społeczne. Ma podtrzymywać ład na świecie. Wyobraźmy sobie sytuację, w której przestałoby ono obowiązywać? Wówczas panowałaby totalna dezorganizacja, chaos, bałagan. Zdaje się, że pokłady złej energii kumulują się w nas od zarania dziejów. Niekontrolowanie i uwalnianie gniewu prowadzi do destrukcji. Zawieszenie prawa, a tym samym, wyzwolenie swojego gniewu ukazuje nam James DeMonaco w swoim ideologicznym dziele ,,Noc oczyszczenia''.
Wstęp filmu zapowiada utopijną wizję świata. Akcja rozgrywa się w przyszłości, mianowicie w 2022 roku w Stanach Zjednoczonych. Brak przemocy, niska stopa bezrobocia to stan społeczny charakteryzujący społeczeństwo amerykańskie ukazane w filmie w tych latach. Problem przestępczości został usunięty poprzez wprowadzenie ustroju politycznego, którego jedną z idei jest Noc oczyszczenia. Mianowicie raz w roku amerykanie aby wyzwolić z siebie złą energię, bezkarnie dokonują zbrodni, którą chcieliby dokonać normalnie. W jedną marcową noc przez 12 godzin panuje totalna anarchia! Prawo przestaje obowiązywać. Doroczna czystka ustanowiona przez rząd ma zapobiec złu, a w zasadzie całkowicie go usunąć z codzienności poprzez jego skumulowanie w jednym dniu.
Największy zysk z idei Nocy oczyszczenia czerpią producenci broni i systemów ochronnych. Jednym z nich jest James Sandin (Ethan Hawke), zamożny właściciel willi zajmujący się sprzedażą systemów chroniących ludzi przed atakami w Noc oczyszczenia. Jak wiadomo, nie każdego stać na zakup systemu obronnego, dlatego też jest on dostępny jedynie dla bogatych. Zatem dla ludzi mniej zaradnych, nie mających środków Noc oczyszczenia zdaje się być najgorszą nocą w roku.
Tłumiona na co dzień agresja zostaje uzewnętrzniona w ten właśnie dzień poprzez bezkarne poczynania takie jak morderstwa, gwałty itp. Każdy Amerykanin może uwolnić swoją ,,wewnętrzną bestię'' tym samym oczyszczając siebie na ulicach Ameryki. Zdaje się jednak, że zasady rządzące w noc bezprawia ominąć chce zamożny James Sandin, producent systemów obronnych. W ten dzień wyróżniający się wpośród innych w roku, kryje się w swoim domu wraz z rodziną. Spokój zabarykadowanej w willi rodziny zakłócony zostaje w momencie gdy syn bogacza wpuszcza do środka bezdomnego ściganego przez bandę psychopatów. W ten sposób chce mu zapewnić schronienie. Sandinowie zmuszeni są dokonać wyboru: czy wydać na śmierć bezdomnego, czy chronić samych siebie; wpuszczenie do domu bezdomnego zdaje się być prowokacją dla psychopatów. Kolejne akcje ukazane w filmie przesiąknięte są morderstwami. Wówczas najbardziej dostrzegalne jest stopniowo budowane w filmie napięcie. Akt dokonania wyboru pomiędzy wydaniem bezdomnego a walką z psychopatami, rzutuje na śmierć Jamesa. Jego ucieczka przed oczyszczeniem poprzez stosowanie systemu obronnego, którego sam jest twórcą, zdaje się być nieskuteczna. Twórca filmu w ten sposób obnaża słabość jednostki, porusza problem pieniądza w obliczu ingerencji praw rządzących naturą. Noc oczyszczenia jest bezwzględna nawet dla bogatych. Czerpiący korzyść materialną z idei oczyszczania, wynalazca nieosiągalnego dla przeciętnego zjadacza chleba ,,zabezpieczenia'' przed gniewem mściwych, ginie. Staje się ofiarą zazdrosnych sąsiadów oskarżających go o naruszanie zasad etyki, wzbogacanie się na ich słabości i naiwności.
Pod przykrywką historii o próbie ,,uwięzienia zła'' kryje się problem natury filozoficzno-moralnej. Zło istniejące w opozycji do dobra stanowi element składający się na naszą egzystencję. Gdyby ono w ogóle nie występowało nasze życie by było mniej treściwe. Tym samym człowiek trudności miałby ze zdefiniowaniem oraz rozumieniem pojęcia dobra. Zło, które na skalę globalną przyczynia się do przestępczości, po części odwołuje się do naszej natury; człowiek stanowiącego agresywny gatunek od zarania dziejów cechowała nienawiść, egoizm itp. Życie w społeczeństwie jako forma egzystowania wyższego rzędu hamuje w nim niektóre reakcje, tym samym powodując ich tłumienie. Wiadomo, że pewne normy społeczne nie pozwalają na niektóre zachowania. Film pokazuje filozofię życia, prawa rządzące w życiu społecznym. Porusza kwestie dobra i zła; czy zło występujące w opozycji do dobra musi mieć rację bytu, bo inaczej życie nie miałoby sensu?
Idea filmu jest dość konwencjonalna. Można w nim dostrzec spostrzeżenia ideologiczne, polityczne, religijne twórcy. Przedstawia on społeczeństwo w jednodniowym bezprawiu, które paradoksalnie ma po części wprowadzić porządek na świecie; przecież wedle idei ustroju politycznego ustanawiającego ,,czystkę'' w tą jedną noc giną ludzie najmniej produktywni dla społeczeństwa, tzn, bezdomni, ludzie, krzywdzący innych (ich śmierć jest upustem nienawiści reszty społeczeństwa).
Autor: Tamara Panieczko