„Królowa pustyni” – kobieta, która wyprzedziła swój czas

Werner Herzog znany jest ze swojego zamiłowania do tematu pojawiającym się w niemal każdym jego filmie (czy mowa o fabułach, czy o dokumentach), a którym jest zgłębianie zagadki człowieczeństwa. Niemieckiego reżysera fascynują ludzie uznawani za wyjątkowych, dziwacznych czy wręcz szalonych, tacy jak sportretowany w obrazie „Grizzly Man” żyjący z niedźwiedziami Timothy Treadwell, Irlandczyk, któremu zamarzyło się wybudować operę w samym sercu dżungli (niezapomniana rola Klausa Kinskiego), wampir Nosferatu czy zagubiony   imigrant  Stroszek.   Bohaterowie  filmów   Herzoga   tworzą   panopticum postaci „Innych” – wyklętych, z różnych powodów odstających od społeczeństwa, ale też z pewnością intrygujących i fascynujących. Nic dziwnego, że badaczka i znawczyni Bliskiego Wschodu, Gertrude Bell, kobieta, której naprawdę udało się zmienić świat, stała się bohaterką jego najnowszego dzieła.

„Królową pustyni” otwiera scena politycznego spotkania z udziałem samego Winstona Churchilla, bezskutecznie próbującego ustalić kształt granicy przyszłych państw mających pojawić się na miejscu chylącego się ku upadkowi Imperium Osmańskiego. Zadanie jest trudniejsze niż mogłoby się wydawać, do jego wykonania potrzebna jest bowiem znajomość konfliktów bezustannie toczących się wśród pustynnych plemion, ich potrzeb i nadziei. Szczęśliwie okazuje się jednak, że istnieje ktoś, kto świetnie orientuje się w tej zagmatwanej tematyce – tym kimś jest kobieta, Gertrude Bell. Jej nazwisko wywołuje poruszenie wśród zebranych, z których każdy ma inną opinię na jej temat. Zostaje nazwana zarówno „ględzącym bez opamiętania przemądrzałym babskiem na koturnach”, jak i „sławną podróżniczką i archeolog” godną szacunku i uznania. Jaka była naprawdę? Właśnie na to pytanie Herzog stara się w swoim dziele znaleźć odpowiedź, co udaje mu się z różnym skutkiem.

Największym atutem „Queen of the desert” jest wspaniała Nicole Kidman roztaczająca na ekranie prawdziwie królewski blask. Przyznam, że miałam wątpliwości czy prawie pięćdziesięcioletnia aktorka wypadnie na ekranie wiarygodnie w roli dziewczyny niemal dwukrotnie młodszej – obawy te okazały się jednak zupełnie nieuzasadnione. Duża w tym oczywiście zasługa operatora, Petera Zeitlingera, któremu dzięki odpowiedniemu oświetleniu i ujęciom udaje się zatuszować rzeczywisty wiek Kidman, choć i tak to ona sama w największej mierze sprawia, że naprawdę widzimy w niej młodą kobietę marzącą tylko o wyrwaniu się ze skostniałego świata nudy i konwenansów, gdzie tak bardzo nie pasuje. Wkrótce marzenie Gertrude się spełnia, a ona sama trafia do ambasady w egzotycznym Teheranie, pięknym jak sen. Tam z wzajemnością zakochuje się w melancholijnym Henrym Cadoganie (niezwykle przekonujący James Franco), z którym jednak nie dane jest jej żyć długo i szczęśliwie. Parę lat później znów przeżywa miłosne uniesienie i wielką tragedię... Miłość niestety nie była jej pisana.

Ukojenie przynosi Gertrude cicha samotność pustyni – te sceny, w których badaczka przemierza ją wraz ze swoją karawaną stanowią też najlepsze sceny filmu. Werner Herzog znany jest ze swojej fascynacji naturą, którą widać w sposobie, w jaki nakręcono fragmenty na morzu piasku. W ujęciu reżysera pustynia jest miejscem niebezpiecznym, surowym, kryjącym w sobie śmierć i szaleństwo, ale też pięknym i zaskakującym zupełnie jak zamieszkujące ją ludy. Takie podejście sprawia, że otrzymujemy niezwykle sugestywny obraz (co potwierdza zasłyszany przeze mnie komentarz jednego z widzów, który po wyjściu z seansu stwierdził, że ma uszy pełne piasku) – efekt ten wzmacnia jeszcze pełna nostalgii muzyka inspirowana arabskimi pieśniami (dzieło Klausa Badelta). Płynący z offu komentarz Gertrude czyni z pustyni krajobraz jej duszy – nieokiełznanej i samotnej, wyjątkowej, ale też nierozumianej. W swoim obrazie Herzog tworzy portret bohaterki także poprzez zestawianie jej z innymi kobietami, typowymi angielskimi różami umierającymi z miłości, jak ognia unikających rozmów na jakikolwiek poważniejszy temat oraz z mężczyznami nie mogącymi znieść samowoli upartej badaczki. W swoim świecie kobieta jest po prostu curiosum –